Powstań, ludu ciemiężony, czyli "Czerwona królowa" Victorii Aveyard

Przyznam, że bardzo rozczarowała mnie ta książka. Liczyłam na krwistą, soczystą głupotę, którą będę mogła rozszarpać, ku uciesze gawiedzi. A dostałam całkiem niezłą młodzieżową powieść. Nie jakąś wybitną, ale po prostu dobrą. Momentami czuć zrzynanie z "Igrzysk śmierci" (ale w jakim postapo nie czuć?), biologicznie świat mocno się nie klei, ale zalety jednak przeważają. A wziąwszy pod uwagę, że to debiut, można liczyć na  naprawdę niezłą kontynuację. Więc tym razem nie będzie tyle jadu.
  Na początek dostajemy ciekawą informację - w powieściowym świecie ludzie dzielą się na dwie kasty - rządzącą Srebrnych i podległą im Czerwonych. Nazwy wzięły się od... koloru krwi. W tym momencie mój umysł wykonał salto, próbując zwizualizować sobie kogoś o srebrnej krwi.  Nie białej, nie szarej, tylko srebrnej i wyglądającej jak rtęć. Tę akrobatykę intelektualną utrudnił fakt, że Srebrni są opisywani jako ludzie o białej, lekko połyskującej skórze, którzy bledną, gdy się rumienią. I nie, nie wyglądają jak szare alienki. Wot, zagadka. Jako bonus, który umożliwił im przejęcie władzy, srebrni mają różne nadprzyrodzone umiejętności, dziedziczone jak inne cechy. Niektórzy kontrolują konkretne żywioły, inni czytają w myślach czy hipnotyzują, kolejnych słuchają się zwierzęta lub rośliny. Lista umiejętności jest bardzo bogata. Pochodzenie żadnej z tych cech nie jest wytłumaczone, co budzi pewien niesmak, ale, hm, można nawet uznać to za uzasadnione przez pierwszoosobową narrację.
  W tym świecie, w wiosce o pomysłowej nazwie Pale (bo budynki zbudowane są na palach), mieszka z rodziną nasza heroina. Heroina ma na imię Mare, siedemnaście lat, ciężkie życie i, ku mojej wielkiej uldze, nie ma rudych włosów ani heterochromii. Jest typową nieudacznicą życiową - nie potrafiła przyłożyć się do nauki ani znaleźć zawodu, przez co zarabia okradając, kogo się da, a po osiemnastych urodzinach będzie zmuszona iść na front, jak każdy bezrobotny. W dodatku żyje w cieniu ślicznej i zdolnej siostry - hafciarki. Jak widać, Mare jest dość typową bohaterką i póki co niespecjalnie wyróżnia się na tle jej podobnych.
Warto też dodać, że (jak na heroinę dystopijnej powieści przystało) jest wyjątkowo uświadomiona społecznie i z bólem obserwuje wykorzystywanie szlachetnej klasy pracującej przez wysoko urodzonych nierobów. Niestety, nie może znaleźć zrozumienia. Prosty lud pragnie chleba, igrzysk i kartek na prąd* bohaterka natomiast wolności, równości i braterstwa. Nawet jej wierny przyjaciel z dzieciństwa, niegdyś uratowany przez nią od chłodu i głodu, zdaje się nie podzielać jej oburzenia.  Fabuła na początku nie porywa - bohaterka smęci, przeżywa swoją nieporadność, odczuwa pogardę, kradnie, cierpi, wspomina zesłanych na front braci, a duch Marksa unosi się nad wodami. Czytelnik powoli zaczyna przysypiać, gdy nagle nieśmiało na scenę zaczyna wypełzać Akcja. Otóż okazuje się, że mentor przyjaciela umarł. A umarł bardzo podstępnie i złośliwie, bo przed zakończeniem jego terminu, a to oznacza, że młodzieniec jest bez pracy i bez zawodu, czyli czeka go wojsko. Wojsko dla Czerwonych jest praktycznie odroczonym wyrokiem śmierci -  są słabo wyszkoleni, słabo uzbrojenie i ich głównym zadaniem jest przeciąganie trwającej od lat wojny na granicy. Tak więc ups. Przedsiębiorcza Mare postanawia zatem przemycić przyjaciela... gdzieś. Gdziekolwiek, byle daleko. Znajomy przemytnik, wraz z dziewczyną z ruchu oporu, zgadzają się im pomóc za bóg zapłać i kwotę przekraczającą roczne dochody przeciętnego Czerwonego. Bohaterka postanawia więc zrobić to, co umie najlepiej - ukraść te pieniądze.
Ponieważ w wiosce mało kto dysponuje taką ilością gotówki a poza tym nieelegancko jest okradać ponad miarę towarzyszy niedoli, ma zamiar udać się do pobliskiego miasta Srebrnych. W dostaniu się do środka (bowiem miasta bronią mury i wejść tam można tylko za okazaniem przepustki) pomaga jej siostra, która tam pracuje.  Niestety, sprawy nie idą po ich myśli - gdy mieszkańcy dowiadują się o zamachu w stolicy, wybucha panika, Mare nie jest w stanie niczego ukraść, więc próbuje to zrobić jej niewprawiona siostra, która zostaje przyłapana. Za karę Srebrni roztrzaskują jej rękę, przez co prawdopodobnie nigdy nie będzie mogła wrócić do pracy. 
  Bohaterka, po powrocie do wioski i załamaniu, w akcie desperacji idzie kraść do wioskowej knajpy. Podczas  łowów na chwilę traci czujność i zostaje przyłapana przez niedoszłą ofiarę. Niedoszła ofiara jest piękna, elegancka i płci męskiej, więc romansometr zaczyna natychmiast wyć ogłuszająco. Jednocześnie z krzaków łeb wystawia tłusta aluzja, dzięki której nie można mieć wątpliwości, kim jest ów młodzieniec i czemu akurat księciem incognito. 
Podczas gdy romansometr wyje a aluzja wyciąga szyję, Mare dzieli się z nieznajomym historią całego swojego życia, bo mu tak dobrze z pięknych oczu patrzy. Nieznajomy odprowadza naszą bohaterkę do domu i znika. Następnego dnia hirołina otrzymuje rozkaz propozycję pracy w pałacu. I od tego momentu tak naprawdę się rozkręca. Mare ma służyć podczas castingu na przyszłą królową. Wiem, brzmi źle, na szczęście wygląda dużo lepiej. Panny ze szlachetnych rodów mają zaprezentować swoje umiejętności, a ta o najciekawszych powinna zostać wybrana. Powinna, bo tak naprawdę wszystko jest już wcześniej ustalone a wybrana zostaje dziewczyna z najpotężniejszej rodziny.
W tym momencie zapalił się we mnie wątły promyczek nadziei - a może w tej książce będzie sensowna polityka? Może ten świat chociaż od strony społecznej będzie miał sens a fabuła nie rozlezie się w szwach? Okazuj się, że... tak! Nie będę zdradzać reszty fabuły - może nie jest wyjątkowo zaskakująca, ale na tyle przyjemna, że pozostawię jej odkrycie czytelnikom. A wracając do społeczeństwa -  jest naprawdę nieźle pomyślane i mogłoby funkcjonować bez większych zgrzytów. Politycy myślą. Tak, wiem, że to dziwne, ale naprawdę myślą. Knują, intrygują, przewidują, co przyniesie korzyści, wiedzą, że marchewka czasem działa lepiej niż kij. To rzadkość nie tylko w książkach dla młodzieży ale w książkach w ogóle. W dodatku wypadają całkiem wiarygodnie. Choć z początku srebrna arystokracja sprawia wrażenie jednorodnej grupy o takich samych celach i przekonaniach, z czasem się to zmienia. Widać różne opcje polityczne, sojusze i cele. To dość niezwykłe, zazwyczaj w takich powieściach grupa rządząca nie jest tak podzielona. Plus za prawdopodobieństwo.
A może pamiętacie, jak narzekałam na uciśnione kobiety w każdym postapo?  Tutaj mamy miłą odmianę. Co prawda Nortą, czyli powieściowym państwem, rządzi król, ale kobiety nie są w żaden sposób upośledzone społecznie czy politycznie. Sprawują urzędy, służą w gwardii i wojsku, są szpiegami...  Mamy też kilka bardzo ambitnych pań, które knują, snują spiski i działają w ruchu oporu. Krótko mówiąc - jest dobrze.
Tak samo dobrze przedstawia się psychika heroiny. Dziewczyna może nie jest specjalnie oryginalna, ale całkiem nieźle skonstruowana. Obserwuje, uczy się, potrafi zmienić perspektywę i zrozumieć motywy innych, nawet jeśli nie podziela ich poglądów.  Z książętami też jest nieźle, choć to zależy, czy bierzemy pod uwagę księcia młodszego czy starszego. Młodszy bowiem jest ciekawszy i lepiej zbudowany. Owszem, ma przegięte momenty, jednak mimo wszystko wypada wiarygodnie, a jego zachowanie, jakkolwiek czasami nieco schizofreniczne, ma solidne podstawy. Jestem ciekawa, jak ta postać się rozwinie w następnych tomach, to może być rewelacja albo wielka klapa.
Nieco blado przedstawia się książę starszy, ten, którego Mare spotkała na łowach. Jemu jest zdecydowanie bliżej do typowego obiektu westchnień z młodzieżowej powieści, ale też ma dobre momenty i nie zachowuje się jak idiota, za co mu chwała.
Czego by ludzie nie mówili, nie mogę nie lubić królowe. Tak, jest zła. Tak, jest lodowatą intrygantką. Tak, idzie po trupach do celu. Ale jej zachowanie jest naprawdę wiarygodne, zachowuje się tak, jak wiele kobiet w jej sytuacji. Myśli, jest sprytna i inteligentna a jej postępowanie nie wzięło się z powietrza. Owszem, mogłaby mieć pogłębiony charakter, ale na to może przyjdzie czas w następnych tomach. Póki co jestem zadowolona.
Trochę gorzej przedstawia się sytuacja pobocznych bohaterów -  są bardzo mało charakterystyczni i często niewiele wnoszą, ale niektórzy mają potencjał i, być może, rozwiną się w przyszłości. No, nie liczę, żeby przyjaciel z dzieciństwa się specjalnie rozwinął. To jednak jest typowy element dekoracyjny, orbitujący wiernie wokół bohaterki, który z racji swojej roli nie musi być ani inteligentny ani ciekawy. Od paprotek też nikt nie wymaga błyskotliwości. Mam za to nadzieję, że polityczna narzeczona księcia starszego czy przywódczyni rebeliantów, będą miały okazję się wykazać.
Wady są, ale nie biją specjalnie po oczach. Jak już wspominałam, z biologią jest coś nie tak, na dodatek czytelnik jest pozostawiony bez wyjaśnień. Sylwetki bohaterów są wycięte z postapokaliptycznego szablonu, ale na szczęście dodano im mózgi i/lub solidne fundamenty. Normalnie zaczęłabym tu jęczeć, że jak to, kolejna książka w czasie teraźniejszym i pierwszej osobie, ile można? Ale nie będę jęczeć. Język jest gładki i zgrabny, nawet ten nieszczęsny rodzaj narracji nie wypada źle, co pewnie też jest zasługą dobrego tłumaczenia.
Czy polecam? Tak. To bardzo przyjemna, lekka i wciągająca książka, niepozbawiona wad, ale nieobrażająca inteligencji czytelnika.

*Prąd jest reglamentowany i dostępny po włożeniu do generatora jakiejś specjalnej karty. Sądzę, że jest w tym głęboka symbolika - ograniczanie klasie robotniczej dostępu do światła ma metaforycznie utrzymywać ich cały czas w mrokach nieświadomości społecznej. 

PS Zapomniałam  o jednej rzeczy, która niesamowicie mnie bawiła podczas lektury. Jak wspominałam, Mare i inni bohaterowie mają wyraźne socjalistyczno - wyzwoleńcze ciągoty. W połączeniu z licznymi odwołaniami do koloru ich krwi i hasłami o wstającym czerwonym świcie, skojarzenia są raczej jednoznaczne.